नईदिल्ली:कमबारिशकोलेकरउद्योगऔरकृषिजगतकीचिंताओंकेबीचमौसमविभागकेमहानिदेशकमृत्युंजयमहापात्राकामाननाहैकिराष्ट्रीयस्तरपरअबतकबारिशकीपर्याप्तमात्रादर्जकीगठ्रहै,लेकिनमानसूनकेअसमानवितरणकेकारणबिहार,झारखंड,उत्तरप्रदेशऔरपश्चिमबंगालजैसेबड़ेराज्योंमेंजहांबारिशकीकमीहै,उनमेंअगलेसप्ताहइसकीक्षतिपूर्तिहोनेकीउम्मीदहै.मानसूनकेउतारचढ़ावभरेमिजाजपरमहापात्रासेपांचसवालऔरउनकेजवाब:
सवाल:दक्षिणपश्चिममानसूनकेतीनमहीनेबीतनेकेबावजूदअबतकमैदानीइलाकेबारिशकीकमीऔरउमसभरीगर्मीसेजूझरहेहैं.क्याइसेमानसूनकीकमीकानतीजामानाजाए?
जवाब:इससालमानसूनकीअबतककीबारिशकोकमीकेरूपमेंनहींदेखाजासकताहै.पूरेदेशमेंबारिशकीमात्रापूर्वानुमानकेमुताबिकहीदर्जकीगयीहै.यहसहीहैकिदिल्ली,उत्तरप्रदेशऔरबिहारसहितअन्यराज्योंकेकुछइलाकेफिलहालबारिशकीकमीकेदायरेमेंहैं.इसकीवजहमानसूनकाअसमानवितरणहै,मानसूनकीकमीनहीं.मानसूनकेअसमानवितरणकेकारणकुछक्षेत्रोंमेंउमसभरीगर्मीभीमहसूसकीजारहीहै.लेकिनवातावरणमेंमौजूदनमीकेकारणहवाकेकमदबावकाक्षेत्रबनगयाहैजिसकेचलतेअगलेसप्ताहइनक्षेत्रोंमेंबारिशकादौरदेखनेकोमिलनेकाअनुमानहै.
2सवाल:देशकेलगभग250जिलेबारिशकीकमीकेदायरेमेंहैं.ऐसेमेंमानसूनकीअबतककीबारिशकोपर्याप्तकैसेमानाजासकताहै?
जवाब:इससालमानसूनमेंएकजूनसेछहसितंबरतकराष्ट्रीयस्तरपर762.5मिमीबारिशदर्जकीगईहै.जबकिइसकाअनुमानितसामान्यस्तर751.5मिमीथा.स्पष्टहैकिसमूचेदेशकोराष्ट्रीयस्तरपरसामान्यसेअधिकबारिशमिलीहै.इसकेउलटअगरराज्यऔरजिलोंकेस्तरपरमानसूनकेवितरणकेआंकड़ेंदेखेंतोदेशके9राज्योंमेंअबतकसामान्यसेअधिक,19राज्योंमेंसामान्यऔर9राज्योंमेंसामान्यसेकमबारिशदर्जकीगईहै.सिर्फएकराज्य(मणिपुर)मेंसामान्यसेबहुतकमबारिशदर्जहुईहै.मानसूनकीशेषअवधिमेंइसकीगतिकोदेखतेहुयेअभीतककीकमीवालेइलाकोंमेंबारिशकीभरपाईकेलियेहमआश्वस्तहैं.
3सवाल:बारिशकीकमीवालेराज्योंमेंउत्तरप्रदेश,बिहार,पश्चिमबंगालऔरझारखंडजैसेकृषिआधारितबड़ेराज्यऔरअधिकबारिशकेलिएमशहूरराज्य,मेघालयऔरनगालैंडकाशामिलहोनाक्यामानसूनकेबदलतेमिजाजकासूचकनहींहै?
जवाब:यहमानसूनकेबदलतेमिजाजकानतीजाकतईनहींहै.यहमानसूनकेअसमानवितरणकानतीजामानाजासकताहै.यहमानसूनकीसामान्यप्रकृतिकाहिस्साहै.इससालजिनइलाकोंमेंअबतकबारिशकीकमीदिखरहीहै,पिछलेसालउनइलाकोंमेंपर्याप्तबारिशहुईथी.जबकिपिछलेसालमानसूनकेशुरुआतीदौरमेंबारिशकीकमीवालेइलाकोंमेंमानसूनकेअंतिमदौरमेंबारिशकीकमीकीभरपाईहोगईथी.इसीप्रकारइससालभीहोनेकाअनुमानहै.इसलिएमानसूनकीगतिकेनजरियेसेइसमेंकुछभीअसामान्यनहींहै,नाहीकोईचिंताकीबातहै.
4.सवाल:मानसूनकीसामान्यत:30सितंबरतकवापसीशुरूहोजातीहै,इसअवधिमेंमानसूनकामिजाजकैसारहनेकाअनुमानहै?
जवाब:जैसामैंनेपहलेहीबतायाकिओडिशाकेउत्तरीतटीयइलाकोंऔरपश्चिमबंगालकेआसपासहवाकेकमदबावकाक्षेत्रबनगयाहै.इसकेफलस्वरूपमानसूनअगलेदोतीनदिनतकराजस्थानमेंबीकानेरऔरकोटा,मध्यप्रदेशमेंगुनाऔरदमोहएवंछत्तीसगढ़मेंपेंडरारोडएवंझारसुगुडासेगुजरेगा.इनइलाकोंमेंबारिशकीभरपाईकरतेहुए11से13सितंबरकेबीचपूर्वोत्तरराज्यों,पूर्वीएवंपश्चिमीतटीयइलाकोंकेअलावामध्यभारतमेंतेजबारिशकापूर्वानुमानहै,जिससेमेघालयऔरनगालैंडसहितबारिशकीअबतककमीवालेइलाकोंमेंइसकीभरपाईहोसकेगी.अभीयहकहनाजल्दबाजीहोगाकिमानसूनकीवापसी30सितंबरसेशुरूहोजाएगी.भूलनानहींचाहिएकिपिछलेसालभीमानसूनकीदेरसेवापसीहुईथी.
5.सवाल:सालदरसालमानसूनकेअसमानवितरणकीबढ़तीप्रवृत्तिकोदेखतेहुएवर्षाजलप्रबंधनकेलिएमौसमविभागकीक्यातैयारियांहैं?
जवाब:अत्याधुनिकतकनीकद्वारामौसमविभागबारिशकेसटीकपूर्वानुमानकीमददसेजलप्रबंधनसेजुड़ीसभीएजेंसियोंऔरशासनप्रशासनकेसमूचेतंत्रकोजोड़नेकीकार्ययोजनाकोतत्परतासेलागूकररहाहै.इसकालक्ष्यअगलेपांचसालमेंसभीसंबद्धएजेंसियोंसेजलप्रबंधनकेसभीसंभावितआंकड़ेजुटाकरबारिशकीहरबूंदकोव्यर्थहोनेसेबचानाहै.पिछलेकुछसालोंमेंमानसूनकेअसमानवितरणकोदेखतेहुएवर्षाजलप्रबंधनहीजलसंकटसेबचनेकाएकमात्रउपायहै.इसकेलिए‘फ्लैशफ्लडवार्निंगसिस्टम’तकनीककेतहतबारिशजनितबाढ़मेंपानीकीबर्बादीकोरोकनेकासफलपायलटप्रयोगचलरहाहै.इसकेअगलेचरणमेंमानसूनकीबारिशकेकिसीक्षेत्रविशेषमेंपड़नेवालेसंभावितअसरसेस्थानीयप्रशासनकोअवगतकरानेकापायलटप्रयोगभीगतगुरुवारसेशुरूकरदियागयाहै.अगलेपांचसालमेंसभीजिलोंकेलगभग7000ब्लॉककोइसतकनीकसेजोड़दियाजाएगा.